سنجش روانی، یکی از رشتههای بنیادی و کاربردی روانشناسی و علوم تربیتی بوده و به معنای علمی است که به مساله سنجش و اندازهگیری کارکردها و خصوصیات روانی میپردازد. در این مقاله بعد از بیان تعریف و تاریخچه سنجش روانی به بررسی شیوههای سنجش روانی، گسترش و تحول سنجش روانی تربیتی و هدف نهایی این علم میپردازیم.
سنجش و اندازهگیری روانی و تربیتی، دانش کاربردی مهمی است که یکی از رشتههای بنیادی روانشناسی و علوم تربیتی است. علاوه بر روانشناسان و روانسنجان، اکثر متخصصان علوم تربیتی (روانشناسان مدرسه، مشاوران آموزشی و پرورشی، برنامهریزان، مدیران و معلمان) با آزمودن و سنجش و ارزشیابی سروکار دارند.
آزمونها، که ابزاری برایاندازهگیری و سنجش به حساب میآیند، اطلاعات مهمی را درباره دانشآموزان و سایر افراد به دست میدهند. این آزمونها انواع مختلفی دارند، از جمله: آزمونهای تشخیصی، آزمونهای پیشرفت، آزمونهای استعداد، آزمونهای توانایی و غیره.
علاوه بر آزمونهایی که معلمساخته هستند، آزمونهای بسیاری هستند که توسط ناشران مختلف در سطوح بینالمللی و ملی و منطقهای در سراسر جهان توزیع میشوند.
همه مدارس از آزمونها استفاده میکنند تا به کمک آنها اطلاعاتی درباره خصوصیات دانشآموزان و پیشرفت آنان به دست آورند. اعتقاد عمومی آن است که از راه دیگری نمیتوان به اطلاعات کارآمد و موثری درباره افراد دست یافت، اگرچه در مورد حدود استفاده از انواع آزمونها و ارزش روانی ـ تربیتی آنها اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد. یعنی، هرچند در نفس موضوع و ضرورت آزمون و سنجش و ارزشیابی روانی ـ تربیتی تردیدی وجود ندارد، اما در مورد ارزش آزمونهای سنتی و تصمیمگیریهای روانی ـ تربیتی ناشی از آنها دیدگاههای متفاوت و گاه متعارضی ارایه شده است این کتاب یکی از کتابهای کاربردیست که در حوزه روانشناسی تخصصی و روانشناسی شخصیت و تربیت کودک و نوجوان و روان درمانی و روانشناسی هوش قرار میگیرد
لرد کلوین (Lord Kelvin) در جملهای مطرح کرده است: «اگر بتوانید آنچه را که دربارهاش صحبت میکنید، اندازه بگیرید و آن را به صورت کمی بیان کنید، میتوانید مدعی باشید که درباره آن چیزی میدانید، وگرنه دانش شما درباره آن اندک و نارساست». گفته کلوین بیانگر یک واقعیت علمی است.
چنانکه روانشناسی از هنگامی به صورت یک علم مستقل درآمد که به آزمایشگاه کشیده شد، پدیدههای روانی به صورت عینی و عملیاتی تعریف گردید و مورد اندازهگیری قرار گرفت. این واقعیت که افراد از نظر استعداد، شخصیت و رفتار تفاوت دارند و اینکه این تفاوتها را میتوان مورد سنجش قرار داد، احتمالا از ابتدای تاریخ مکتوب زندگی انسان مورد توجه بوده است.